Kulturrelativisme er læra om at kvar kultur har sin innebygde logikk og må forståast på eigne premissar. Opphavleg var det sosialantropologane som lanserte denne tanken, som sjølvsagt kan gje større innsikt i somme sider ved ein kultur. Meir problematisk vert det når ein går eit steg lenger og hevdar at skikkar og tradisjonar i einkvar kultur er like bra som tilsvarande i alle andre. Dette har no blitt eit aktuelt spørsmål med innvandring frå nær sagt alle land i verda, medan det før helst vart drøfta i tilknytning til kulturimperialisme, dvs ideen om at vestleg påverknad og påtrykk har øydelagt velfungerande samfunn i Afrika og Asia.
Ei lærebok som eksempel
Ei lærebok i historie for den vidaregåande skulen frå 1986, ”Verda 2 etter 1850”, skriven av Asle Sveen og Svein Aastad, er tydeleg prega av kulturrelativisme når det gjeld omtale av brudepris og fleirkoneri. Om skikken med å kjøpe seg koner står det følgjande: ”Dei afrikanske kvinnene såg ikkje på brudeprisen som diskriminerande; prisen understreka fellesskapet mellom to familiar og at mannen meinte alvor. Misjonærane og koloniadministrasjonen i fellesskap prøvde å få slutt på dette. Det førte til at ekteskapa vart meir ustabile, og både kvinnene og barna fekk eit utryggare tilvære.” Og fleirkoneriet vert i læreboka forklart og forsvart slik: ”Ein mann med fleire koner fekk fleire barn, og barna vart rekna som ein garanti i alderdommen. Mange kvinner såg på fleirkoneri som ei avlasting, for då gjekk det fleire år mellom fødslane”.
Brudepris – teori og praksis
Forfattarane kan ikkje ha tenkt særleg langt, for tre koner til kvar rikmann gjev konemangel og barnløyse for dobbelt så mange fattige, som er endå meir avhengige av barn for ein trygg alderdom. Og at brudepris er ein garanti for kvinna sin status og velferd, er også høgst usikkert. Arne Olav Øyhus, professor ved Høgskulen i Agder og nettopp omtalt i Vårt Land, gav i 1986 ut boka ”Kawacha” (Kvit mann) etter å ha vore fange hos SPLA-geriljaen i Sør-Sudan. Han fortel der at han eingong konfronterte høvdingen i Madi med eit vanleg syn på landsbygda i Afrika: Ei kvinne nedlesst av ei tung bør og med barn på ryggen; nokre steg lenger bak mannen, fri og frank. Kvifor var arbeidsfordelinga slik, undrast Øyhus, men det spørsmålet forstod ikkje høvdingen. I Europa er det mennene som vert rekna som sterkast og difor tek dei fysisk tyngste taka, heldt Øyhus fram, og skriv vidare:
Høvdingen mønstret meg nøye. Mente jeg alvor? Han la hodet litt på skakke, gjorde en gest som for å si: ”Hør nå her, gutten min.” På et rolig og behersket, men opplagt retorisk vis sa han: ”Du bruker skjorta di, ikke sant?” ”Jovisst”, svarte jeg. ”Det er kanskje derfor du kjøpte den? Det er det samme med kvinner – du kjøper dem for å bruke dem.”
Hinduistisk kvinneundertrykking
Ein historikar som slett ikkje er prega av den kulturrelativistiske tankegangen, er den framifrå forteljaren Torbjørn Færøvik, som har gitt ut mange glimrande reiseskildringar. I boka ”India – stevnemøte med skjebnen” tek han fram både dei gode og groteske skikkane i det hinduistiske India og korleis dei verste av desse vart endra under britisk styre. Til dømes var ”sati” (god hustru) ein heiderstittel på enkjene som let seg brenne saman med sin døde husbond, slik hinduismen tilrådde. I realiteten vart dei aller fleste bundne, somme jamvel til liket av mannen, før dei vart plasserte på bålet. Etter forbod mot å brenne gravide eller enkjer med små barn, kom eit totalforbod i 1829, men skikken heldt likevel fram lenge etterpå fordi britane ikkje hadde kontroll på landsbygda, der dei fleste budde. Om konekjøp i Afrika er ille, så er kravet om medgifte i indisk kultur langt verre. Medan middelklassen i det siste har hatt råd til å betale for kjønnsdiagnostikk med ultralyd og for abort av jentefoster, har drap av nyfødde vore alternativet til økonomisk ruin for fattigfolk. I den første landsomfattande folketeljinga i 1901 fanst det mange landsbyar heilt utan jenter. Dei var alle enten drepne eller svelta til døde. I 1999 skreiv Færøvik at India mangla 50 millionar kvinner på normal kjønnsfordeling. Og i tillegg kjem den systematiske diskrimineringa av lågare kaster og spesielt dei kastelause.
Misjonærar og moderne varslarar
I tidlegare tider var det misjonærar som skreiv alarmerande rapportar om ukulturen i framande land. Læreboka til Sveen/Aastad kritiserer dei for det: ”Misjonærane, som ofte bana vegen for imperialistiske framstøytar, må også ha noko av ansvaret for dei negative haldningane som gjorde seg gjeldande mot framande kulturar.” Men når ein historikar som Færøvik gjer det same, får han (velfortent nok) rosande kritikkar og Bragepris. Faren er at umenneskelege skikkar i andre kulturar berre blir sett på som spennende og eksotisk, og difor ikkje tatt på alvor som dei eklatante brot på menneskerettane dei faktisk er. Ikkje minst gjeld dette kastesystemet i India og det nesten like urettferdige klansystemet i Pakistan og Somalia, som innvandrarane derifrå har tatt med seg til Noreg. Kor mykje fokus har det vore på det? Til ganske nyleg, nesten ingenting.
søndag 14. november 2010
onsdag 6. oktober 2010
Handhelsing og hygiene
Handtrykk – tillit og avsløring
I ei klassisk, norsk lærebok om pasientundersøking og journalskriving stod følgjande: ”En skikk som enda ikke er helt vanlig på norske sykehus, men som bør bli det, er at undersøkeren (studenten, legen) presenterer seg og tar pasienten i hånden. Et slikt håndtrykk har verdi fordi det kan være innledningen til et tillitsforhold mellom undersøker og pasient, et tillitsforhold som i alt legearbeid er av den største betydning. Et slikt håndtrykk har også verdi, fordi bare berøringen med pasienten hånd kan gi undersøkeren en rekke viktige, kliniske opplysninger (temperatur, tørrhet, tremor (skjelving) mm).”
Skikk følgje eller land fly?
Dette rådet følgde eg i min praksis, iallfall til eg byrja presentere meg for same person for andre eller tredje gong. Seinare reserverte eg handtrykket for dei eg såg sjeldan eller for første gong. Dette fungerte bra til for ti år sidan, då eg vart konsultert av ei arabisk kvinne, som plent nekta å ta meg i handa. Tolken forklarte at religionen forbaud henne å helse på menn. Det var greitt nok for meg, sjølv om eg syntest det var merkeleg at eit handtrykk var verre enn undersøking og berøring av resten av kroppen. Men i fjor vart det litt meir hurlumhei då velkomstkomiteen ikkje ville ta dronning Sonja si framstrekte hand, då ho var på besøk ved Islamic Cultural Center i Oslo. Spørsmålet vart stilt om det var våre skikkar eller andre sin religion som skulle ha forkøyrsrett. Frå gammalt av har vi jo hatt ordtaket ”skikk følgje eller land fly”, men kven som her var mest på heimebane, kan sjølvsagt diskuterast.
Trur ikkje på dropesmitte
Handhelsing har også ei hygienisk side. Frå studiet hugsar eg overlege ved Rikshospitalet, Jens Dedichen, som sette saka på spissen og sa at han ikkje trudde særleg på dropesmitte, men til gjengjeld ba oss om å vaske hendene grundig, iallfall etter å ha berørt ein pasient som var forkjølt. Og den kirurgiske handvask med klipping av negler, grundig børsting, såpevask i fleire omgonger og skylling frå fingrane og oppover, kravde både tolmod og robust hud. Med tanke på smittefare burde vi kanskje gå over til andre former for helsing, for vaskeservanten er sjeldan like lett for handa som på eit legekontor. Japanarane er kjende for å vere høflege, iallfall i fredstid, og dei står på ærbar avstand, legg begge handflatene mot kvarandre og bøyer seg djupt i vørdnad for den dei skal helse på. Liknande ritual finst i fleire asiatiske land. Under svineinfluensaen i fjor prøvde eg meg på ein annan, kanskje mindre vellykka variant i storebrors syttiårslag. Eg var litt febersjuk og slapp og gjekk rundt i selskapet med hendene på ryggen for ikkje i vanvare å trykkje alle framstrekte hender. Når eg nemnde smittefare, vart det brått litt betre plass omkring meg. Om ikkje eg vart sett på som reint spedalsk, var eg iallfall ein paria, urørbar. Ja, det var då. No høyrer vi i nyheitene at hundretusenvis av vaksinedosar mot denne influensaen vart til overs.
Barnehagen - ein arnestad for virus
Vi som kjem opp i bestefarsalderen får oppleve det same som småbarnsforeldre, nemleg hyppige luftvegsinfeksjonar. Barnehagar er gjerne nødvendige vilkår for høg sysselsetnad og for utjamning av omsorgsarbeidet i samfunnet, men dei er nokre veritable møtestader og veksthus for alle småkryp, som lus, virus og bakteriar. Blant førskulebarn er det slett ikkje snakk om handhelsing, men kroppskontakt over ein langt breiare skala, både kyss, klapp og klem. Smittepresset er enormt.
Allergi og autoimmunitet
Men vi treng litt motstand for å bli sterkare. Dette gjeld sikkert psyken, men endå meir for kroppen. Får ikkje musklane trening av tungt og meiningsfylt arbeid, må vi på helsestudio eller heime kompensere ved å ”pumpe” jern; i seg sjølv ein meiningslaus aktivitet. Og vi må jogge for å gje hjartet den treninga det går glipp av i godstolen eller bilsetet. I all vår reinsemd er det også fare for at immunforsvaret vårt får for lite å gjere. I allfall har allergi og autoimmune sjukdomar blitt stadig vanlegare i vestlege land. Det synest som om immunforsvaret blir vendt mot eige vev når det ikkje får reelle, ytre fiendar å kjempe mot. Men så enkelt er det nok ikkje, for visse infeksjonar kan også alarmere immunapparatet. Vi veit stadig svært lite. I mi tid studietid var det god latin å tru at magesår kom av stress. Då eit par australske legar på 80-talet reint tilfeldig oppdaga magesårsbakterien, Helicobacter pylori, tok det tid før alle forstod og godtok denne som eit nødvendig vilkår for sår i magesekken og tolvfingertarmen. Kanskje finn vi at virus og bakteriar er årsaka til også andre sjukdomar, som i dag ikkje blir rekna som smittsame. Og kor lenge vi har verksame antibiotika mot forskjellige infeksjonssjukdomar, kan ingen svare på. ”Qui vivra verra”, sa dei gamle romarane.
I ei klassisk, norsk lærebok om pasientundersøking og journalskriving stod følgjande: ”En skikk som enda ikke er helt vanlig på norske sykehus, men som bør bli det, er at undersøkeren (studenten, legen) presenterer seg og tar pasienten i hånden. Et slikt håndtrykk har verdi fordi det kan være innledningen til et tillitsforhold mellom undersøker og pasient, et tillitsforhold som i alt legearbeid er av den største betydning. Et slikt håndtrykk har også verdi, fordi bare berøringen med pasienten hånd kan gi undersøkeren en rekke viktige, kliniske opplysninger (temperatur, tørrhet, tremor (skjelving) mm).”
Skikk følgje eller land fly?
Dette rådet følgde eg i min praksis, iallfall til eg byrja presentere meg for same person for andre eller tredje gong. Seinare reserverte eg handtrykket for dei eg såg sjeldan eller for første gong. Dette fungerte bra til for ti år sidan, då eg vart konsultert av ei arabisk kvinne, som plent nekta å ta meg i handa. Tolken forklarte at religionen forbaud henne å helse på menn. Det var greitt nok for meg, sjølv om eg syntest det var merkeleg at eit handtrykk var verre enn undersøking og berøring av resten av kroppen. Men i fjor vart det litt meir hurlumhei då velkomstkomiteen ikkje ville ta dronning Sonja si framstrekte hand, då ho var på besøk ved Islamic Cultural Center i Oslo. Spørsmålet vart stilt om det var våre skikkar eller andre sin religion som skulle ha forkøyrsrett. Frå gammalt av har vi jo hatt ordtaket ”skikk følgje eller land fly”, men kven som her var mest på heimebane, kan sjølvsagt diskuterast.
Trur ikkje på dropesmitte
Handhelsing har også ei hygienisk side. Frå studiet hugsar eg overlege ved Rikshospitalet, Jens Dedichen, som sette saka på spissen og sa at han ikkje trudde særleg på dropesmitte, men til gjengjeld ba oss om å vaske hendene grundig, iallfall etter å ha berørt ein pasient som var forkjølt. Og den kirurgiske handvask med klipping av negler, grundig børsting, såpevask i fleire omgonger og skylling frå fingrane og oppover, kravde både tolmod og robust hud. Med tanke på smittefare burde vi kanskje gå over til andre former for helsing, for vaskeservanten er sjeldan like lett for handa som på eit legekontor. Japanarane er kjende for å vere høflege, iallfall i fredstid, og dei står på ærbar avstand, legg begge handflatene mot kvarandre og bøyer seg djupt i vørdnad for den dei skal helse på. Liknande ritual finst i fleire asiatiske land. Under svineinfluensaen i fjor prøvde eg meg på ein annan, kanskje mindre vellykka variant i storebrors syttiårslag. Eg var litt febersjuk og slapp og gjekk rundt i selskapet med hendene på ryggen for ikkje i vanvare å trykkje alle framstrekte hender. Når eg nemnde smittefare, vart det brått litt betre plass omkring meg. Om ikkje eg vart sett på som reint spedalsk, var eg iallfall ein paria, urørbar. Ja, det var då. No høyrer vi i nyheitene at hundretusenvis av vaksinedosar mot denne influensaen vart til overs.
Barnehagen - ein arnestad for virus
Vi som kjem opp i bestefarsalderen får oppleve det same som småbarnsforeldre, nemleg hyppige luftvegsinfeksjonar. Barnehagar er gjerne nødvendige vilkår for høg sysselsetnad og for utjamning av omsorgsarbeidet i samfunnet, men dei er nokre veritable møtestader og veksthus for alle småkryp, som lus, virus og bakteriar. Blant førskulebarn er det slett ikkje snakk om handhelsing, men kroppskontakt over ein langt breiare skala, både kyss, klapp og klem. Smittepresset er enormt.
Allergi og autoimmunitet
Men vi treng litt motstand for å bli sterkare. Dette gjeld sikkert psyken, men endå meir for kroppen. Får ikkje musklane trening av tungt og meiningsfylt arbeid, må vi på helsestudio eller heime kompensere ved å ”pumpe” jern; i seg sjølv ein meiningslaus aktivitet. Og vi må jogge for å gje hjartet den treninga det går glipp av i godstolen eller bilsetet. I all vår reinsemd er det også fare for at immunforsvaret vårt får for lite å gjere. I allfall har allergi og autoimmune sjukdomar blitt stadig vanlegare i vestlege land. Det synest som om immunforsvaret blir vendt mot eige vev når det ikkje får reelle, ytre fiendar å kjempe mot. Men så enkelt er det nok ikkje, for visse infeksjonar kan også alarmere immunapparatet. Vi veit stadig svært lite. I mi tid studietid var det god latin å tru at magesår kom av stress. Då eit par australske legar på 80-talet reint tilfeldig oppdaga magesårsbakterien, Helicobacter pylori, tok det tid før alle forstod og godtok denne som eit nødvendig vilkår for sår i magesekken og tolvfingertarmen. Kanskje finn vi at virus og bakteriar er årsaka til også andre sjukdomar, som i dag ikkje blir rekna som smittsame. Og kor lenge vi har verksame antibiotika mot forskjellige infeksjonssjukdomar, kan ingen svare på. ”Qui vivra verra”, sa dei gamle romarane.
fredag 17. september 2010
Diktatur, demokrati, kompetanse og kommunikasjon
Som skipslege på KNM ”Narvik” i slutten av syttiåra var eg med på eit kurs om leiing, der deltakarane vart delte i grupper med kvart sitt byggesett og fekk i oppgåve å lage eit køyrety som var høgast mulig, men likevel i stand til å trille ein meter med eit fylt vassglas på toppen. Resultatet vart ulike vogner, frå dei solide, låge og stødige til dei meir høge og vaklevorne. Slik målet var formulert vart konkurransen sjølvsagt vunnen av ei gruppe som hadde konstruert eit av dei sistnemnde køyretya. Det var ikkje lagt føringar på organiseringa i gruppene, og denne varierte sjølvsagt mellom det svært demokratiske og tendensar til diktatur, der ein dominerande person var med. Men så kom cluet: Ein frå kvar gruppe skulle gå til ei anna og leie arbeidet der med nøyaktig same prosjektet! Som observatør var det særs underhaldande å sjå kva som skjedde når ein frå ei gruppe som hadde laga eit høgt køyrety, vart sett som leiar for ei gruppe bak eit mislukka prosjekt og vice versa. Ville gruppene akseptere leiaren når dei oppdaga av han var inkompetent som konstruktør i forhold til dei sjølve? Ville ein leiar greie å overtyde eit fleirtal om at hans idear var dei beste når dei faktisk var det? Ville det i det heile bli spørsmål om som var mest kompetent, som hadde eit vellykka prosjekt å vise til?
Poenget var ikkje å få fram kva som var best av diktatur eller demokrati, men å vise kva rett kompetanse, ikkje minst hos dei som bestemte, hadde å seie for resultatet; eller kanskje å vise at val av styreform burde vere avhengig av kven som hadde rett kompetanse i forhold til oppgåva ein skulle løyse. Viss ein hadde som premiss at kompetansen i krigføring stig med militær rang, kan det også hende kurset hadde som mål å få aksept for det militære hierarki. No er verken diktatur eller demokrati eintydige omgrep. Sjølv ein diktator er avhengig av større eller mindre grad av aksept blant sine undersåttar, og gata sitt parlament er berre eit penare uttrykk for ein mobb. Sjølv vårt representative demokrati er svært ufullkome som folkestyre, men likevel eit brukbart kompromiss, sidan allmannamøter og stadige folkerøystingar både er ei tungvint og kaotisk styringsform.
Problemet er likevel at politikarane kan ikkje vere kompetente på alle område. Sjølv om dei deler på oppgåvene og slik kan fordjupe seg på visse felt, har dei likevel gjort seg avhengige både av byråkratiet (”Javel, herr Statsråd”) og av ulike rådgjevingsorgan. Lærdomen frå kurset om leiing og kompetanse er aktuell på mange samfunnsområde, men i dag tenkte eg på den då eg las i Aftenposten at Teknologirådet tilrår at alle nordmenn bør få elektronisk tilgang på eigen pasientjournal. Sjølv om Teknologirådet sikkert er svært så kompetent på tekniske løysingar, er det slett ikkje sikkert at forslaget deira bør gjennomførast berre fordi det er teknisk mulig. Eit gode med elektronisk databehandling er at store mengder data blir lett tilgjengelege, og for svært mange, men sensitive, medisinske data bør tvert om vere det berre for den som treng dei, når det trengst. I Aftenposten kjem ein intervjua fastlege og ein av pasientane hans, som jobbar med IKT og datasikkerheit, med sterke innvendingar som går på utilfredsstillande personvern. Fastlegen understrekar også at journalen kan bli svekkja som arbeidsreiskap, viss den må skrivast med tanke på at den kan bli lesen av pasienten sjølv og andre som blir gitt innsyn, utan at dei får hjelp til å tolke det som står der. Dette er synspunkt som legg vekt på viktigare omsyn og også byggjer på kompetanse, slik eg ser det.
Teknologirådet foreslår at tilbodet blir innført gradvis, først med tilbod om prøvesvar, medisinoversikt og tilvisingar. Det høyrest tilforlateleg ut, men berre for dette formålet måtte alle journalsystema, både på sjukehus og i allmennpraksis, truleg fornyast totalt, fordi dei ikkje er laga med tanke på allmenn tilgang. Direkte elektronisk kommunikasjon mellom pasient og fastlegekontor er likevel etablert mange stader, og ei vidareutvikling av dette vil truleg vere til hjelp for begge partar og innebere ei nyttig rasjonalisering. I dag kastar altfor mange bort altfor mykje tid på venting i telefonen og opplever generelt for dårleg kommunikasjon, både når det gjeld timebestilling, prøvesvar og andre tilbakemeldingar. Dette gjeld for legane, men sjølvsagt i endå større grad for pasientane.
Poenget var ikkje å få fram kva som var best av diktatur eller demokrati, men å vise kva rett kompetanse, ikkje minst hos dei som bestemte, hadde å seie for resultatet; eller kanskje å vise at val av styreform burde vere avhengig av kven som hadde rett kompetanse i forhold til oppgåva ein skulle løyse. Viss ein hadde som premiss at kompetansen i krigføring stig med militær rang, kan det også hende kurset hadde som mål å få aksept for det militære hierarki. No er verken diktatur eller demokrati eintydige omgrep. Sjølv ein diktator er avhengig av større eller mindre grad av aksept blant sine undersåttar, og gata sitt parlament er berre eit penare uttrykk for ein mobb. Sjølv vårt representative demokrati er svært ufullkome som folkestyre, men likevel eit brukbart kompromiss, sidan allmannamøter og stadige folkerøystingar både er ei tungvint og kaotisk styringsform.
Problemet er likevel at politikarane kan ikkje vere kompetente på alle område. Sjølv om dei deler på oppgåvene og slik kan fordjupe seg på visse felt, har dei likevel gjort seg avhengige både av byråkratiet (”Javel, herr Statsråd”) og av ulike rådgjevingsorgan. Lærdomen frå kurset om leiing og kompetanse er aktuell på mange samfunnsområde, men i dag tenkte eg på den då eg las i Aftenposten at Teknologirådet tilrår at alle nordmenn bør få elektronisk tilgang på eigen pasientjournal. Sjølv om Teknologirådet sikkert er svært så kompetent på tekniske løysingar, er det slett ikkje sikkert at forslaget deira bør gjennomførast berre fordi det er teknisk mulig. Eit gode med elektronisk databehandling er at store mengder data blir lett tilgjengelege, og for svært mange, men sensitive, medisinske data bør tvert om vere det berre for den som treng dei, når det trengst. I Aftenposten kjem ein intervjua fastlege og ein av pasientane hans, som jobbar med IKT og datasikkerheit, med sterke innvendingar som går på utilfredsstillande personvern. Fastlegen understrekar også at journalen kan bli svekkja som arbeidsreiskap, viss den må skrivast med tanke på at den kan bli lesen av pasienten sjølv og andre som blir gitt innsyn, utan at dei får hjelp til å tolke det som står der. Dette er synspunkt som legg vekt på viktigare omsyn og også byggjer på kompetanse, slik eg ser det.
Teknologirådet foreslår at tilbodet blir innført gradvis, først med tilbod om prøvesvar, medisinoversikt og tilvisingar. Det høyrest tilforlateleg ut, men berre for dette formålet måtte alle journalsystema, både på sjukehus og i allmennpraksis, truleg fornyast totalt, fordi dei ikkje er laga med tanke på allmenn tilgang. Direkte elektronisk kommunikasjon mellom pasient og fastlegekontor er likevel etablert mange stader, og ei vidareutvikling av dette vil truleg vere til hjelp for begge partar og innebere ei nyttig rasjonalisering. I dag kastar altfor mange bort altfor mykje tid på venting i telefonen og opplever generelt for dårleg kommunikasjon, både når det gjeld timebestilling, prøvesvar og andre tilbakemeldingar. Dette gjeld for legane, men sjølvsagt i endå større grad for pasientane.
onsdag 2. juni 2010
Søknad om medlemskap i Palestinakomiteen
Dagsnytt Atten er eit kvalitetsprogram, sjølve flaggskipet for nyhende i NRK-radio, der representantar for ulike syn får kome til orde, og der alle legg vinn på å få til ei fruktbar meiningsutveksling som gjev oss innsikt i sakene som blir diskuterte.
Slik var det ikkje i går kveld, då temaet var den israelske militæraksjonen mot båtkonvoien til Gaza. Deltakarane stod nesten alle for same syn, og programleiar Eva Nordlund representerte ikkje noko kritisk korrektiv, snarare tvert om.
Det var difor ingen som stilte dei verkeleg interessante spørsmåla: Kvifor er det så maktpåliggjande for Israel å hindre at palestinarane får inn forsyningar sjøvegen, når Israel sjølv siste året har late eitt tonn med varer per person passere eigne grenseovergangar til Gaza? Kven står bak dei forskjellige gruppene som organiserte båtkonvoien? Kvifor let redaksjonen i NRK sitt eige dokumentarprogram, ”Brennpunkt”, fotograf Bjørn Holmgren vere att på Kypros, i staden for å sende han med den tyrkiske båten ”Mavi Marmara”? Kva rolle har tyrkiske islamistar hatt, både AKP som sit med regjeringsmakta, og organisasjonen IHH, som var medarrangør for konvoien?
I staden var heile ”skrekk-kabinettet” av Israel-kritikarar innkalla for unisont å fordøme denne staten og det den står for. Alle desse vart presenterte som fagfolk eller objektive observatørar, men den som følgjer det minste med i debatten om Midtausten, veit frå tidlegare utsegner kva dei står for. Og dei leverte varene, både den naive, israelske ”fredsaktivisten” Angela Godtfrey-Goldstein, ein kvinneleg variant av komiske Ali; via telefonen den glødande Mads Gilbert, Kirsten Belck-Olsen frå Norsk Folkehjelp, historikaren Jørgen Jensehaugen og Midtausten-korrespondent Sidsel Wold, som alle uttalte seg med heilag harme om situasjonen i dei palestinske områda. Mali Steiro Tromsmoen frå Sosialistisk Ungdom fekk forkynne sin bodskap om boikott, rett nok med litt innvendingar på akkurat dette punktet frå Henrik Asheim (Unge Høgre), før den store ”debatten” starta mellom Jan Egeland frå NUPI, professor og ”ekspert” Hilde Henriksen Waage, statssekretær Gry Larsen (tidlegare AUF-leiar) og forfattaren Edvard Hoem, som hevda Israel har erklært krig mot folkerett, ytringsfridom og sanning og vil svelte ut og plyndre det palestinske folket. Men debatt vart det ikkje, for ingen sa dei andre i mot. Dei berre kappast i svartmaling og fordøming av Israel.
Tilsynelatande litt konstruktiv var Egeland, som ønskte å tvinge fram ei løysing som kunne tilfredsstille begge partar. Men om internasjonale styrkar i FN-regi kan hindre våpen til Hamas når dei ikkje har greidd å stanse gjenopprustinga av Hizbollah, kom han ikkje inn på.
Redaksjonen sitt alibi var Conrad Myrland frå MIFF, som møtte Gilbert og Belck-Olsen til duell, dvs 2 mot 1, eller rettare 3 mot 1, for programleiaren let han knapt kome til orde, vifta han av og avbraut han, medan dei andre fekk snakke så lenge dei ville. MIFF vart introdusert som ein proisraelsk interesseorganisasjon, og Gilbert fekk kalle den ”Med Israel for krig” utan påtale.
Programleiar Eva Nordlund la med det einsidige utvalet av deltakarar, vinklinga og sympatiane sine, som ikkje let seg skjule, inn ein sterk søknad om æresmedlemskap i Palestinakomiteen.
Slik var det ikkje i går kveld, då temaet var den israelske militæraksjonen mot båtkonvoien til Gaza. Deltakarane stod nesten alle for same syn, og programleiar Eva Nordlund representerte ikkje noko kritisk korrektiv, snarare tvert om.
Det var difor ingen som stilte dei verkeleg interessante spørsmåla: Kvifor er det så maktpåliggjande for Israel å hindre at palestinarane får inn forsyningar sjøvegen, når Israel sjølv siste året har late eitt tonn med varer per person passere eigne grenseovergangar til Gaza? Kven står bak dei forskjellige gruppene som organiserte båtkonvoien? Kvifor let redaksjonen i NRK sitt eige dokumentarprogram, ”Brennpunkt”, fotograf Bjørn Holmgren vere att på Kypros, i staden for å sende han med den tyrkiske båten ”Mavi Marmara”? Kva rolle har tyrkiske islamistar hatt, både AKP som sit med regjeringsmakta, og organisasjonen IHH, som var medarrangør for konvoien?
I staden var heile ”skrekk-kabinettet” av Israel-kritikarar innkalla for unisont å fordøme denne staten og det den står for. Alle desse vart presenterte som fagfolk eller objektive observatørar, men den som følgjer det minste med i debatten om Midtausten, veit frå tidlegare utsegner kva dei står for. Og dei leverte varene, både den naive, israelske ”fredsaktivisten” Angela Godtfrey-Goldstein, ein kvinneleg variant av komiske Ali; via telefonen den glødande Mads Gilbert, Kirsten Belck-Olsen frå Norsk Folkehjelp, historikaren Jørgen Jensehaugen og Midtausten-korrespondent Sidsel Wold, som alle uttalte seg med heilag harme om situasjonen i dei palestinske områda. Mali Steiro Tromsmoen frå Sosialistisk Ungdom fekk forkynne sin bodskap om boikott, rett nok med litt innvendingar på akkurat dette punktet frå Henrik Asheim (Unge Høgre), før den store ”debatten” starta mellom Jan Egeland frå NUPI, professor og ”ekspert” Hilde Henriksen Waage, statssekretær Gry Larsen (tidlegare AUF-leiar) og forfattaren Edvard Hoem, som hevda Israel har erklært krig mot folkerett, ytringsfridom og sanning og vil svelte ut og plyndre det palestinske folket. Men debatt vart det ikkje, for ingen sa dei andre i mot. Dei berre kappast i svartmaling og fordøming av Israel.
Tilsynelatande litt konstruktiv var Egeland, som ønskte å tvinge fram ei løysing som kunne tilfredsstille begge partar. Men om internasjonale styrkar i FN-regi kan hindre våpen til Hamas når dei ikkje har greidd å stanse gjenopprustinga av Hizbollah, kom han ikkje inn på.
Redaksjonen sitt alibi var Conrad Myrland frå MIFF, som møtte Gilbert og Belck-Olsen til duell, dvs 2 mot 1, eller rettare 3 mot 1, for programleiaren let han knapt kome til orde, vifta han av og avbraut han, medan dei andre fekk snakke så lenge dei ville. MIFF vart introdusert som ein proisraelsk interesseorganisasjon, og Gilbert fekk kalle den ”Med Israel for krig” utan påtale.
Programleiar Eva Nordlund la med det einsidige utvalet av deltakarar, vinklinga og sympatiane sine, som ikkje let seg skjule, inn ein sterk søknad om æresmedlemskap i Palestinakomiteen.
mandag 17. mai 2010
17. maitale på Runde
Gratulerer med dagen, med feiring av Grunnlova, sjølvstende, fridom og fred, iallfall her heime. Vi har no ekstra grunn til å feire. Det er snart 200 år sidan Grunnlova vart underskriven på Eidsvoll og i år er det 105 år sidan Norge fekk fullt sjølvstende og 65 år sidan vi fekk att fridomen etter fem år med okkupasjon. Men det er eit stort tankekors at vi no tek del i ein krig langt borte frå landet vårt.
Eg vil likevel starta med å snakke, ikkje om heimlandet, men om heimbygda. Sjølv om det snart er femti år sidan eg flytte herifrå, eller kanskje nettopp derfor, er Runde framleis min barndoms grøne grend, mi fagre øy eller ”my island in the sun”, som det syng i meg kvar gong eg kjem ut av Sæviktunnelen og ser Runde liggje bada i sollys. Eg kjenner på ei stor takksemd overfor alle menneska som var ein del av livet mitt då eg var liten, både jamaldringar og dei som var eldre, både mine næraste i Isak-garden og grannar og bygdefolk elles. ”Ut på Runde, der veks det minner, gode minner, gærne minner. Hele væla er bære minner, finn et strå og træ dom på”, fritt etter Prøysen. Og her er nokre av dei eg har tredd på strået:
Ytre sett var livet på Runde den gongen heilt annleis enn det er i dag, ikkje minst arbeidslivet. Dei lydane eg ofte vakna opp til, vitnar om det: Om vinteren var det gjerne duren frå rokken, der mor sat og spann ulltråd, som seinare vart til strømper og lange, kløande ullunderbukser. Frå sommarstida minnest eg den karakteristiske lyden frå hesteslåmaskinen til onkel Nils, som var tidleg oppe for å slå medan det var dogg i graset. Og etter mjølkinga høyrde vi året rundt tonen frå separatoren, som vart gradvis grannare etter som omdreiningane auka. Om vinteren kunne det vere litt tungt å kome seg opp frå den varme senga, for det var isande kaldt på soverommet og sjølv på kjøkkenet før mor hadde fått lagt i omnen. ”Varm seng og lat dreng, dei vil så nødig skiljast”, sa ho på spøk. Vi gjekk på skule berre annankvar dag, men kjeda oss aldri, for i og kring alle hus var det mykje folk som heldt på med arbeid vi fekk sjå på eller måtte hjelpe til med, iallfall sommarshalvåret. Det var våronn, slåttonn og haustonn, i nausta vart båtar og vegn sett i stand og på budene ved hamna var det fiskemottak og i sjøen mykje kril og litt større mort, som iallfall var god kattemat. Vi hadde ein eittøresongel på snøret, og då eg eingong sleit av ongelen, gjekk eg frimodig heim på butikken hans Ingvald og ba om ein ny på borg. Men då lo ho Palma og gav meg ein gratis.
Hos tante Kalia i kårstova på garden var det telefonstasjon, dit mange kom for å ringje. Eller vi ungane gjekk med telefonbod, tente ein slant og vart samtidig kjende med folket i bygda. Oppe i bakken hadde tante observasjonspost for meteorologisk institutt, og dit fekk vi vere med når ho skulle ta mett’en, lese av temperatur og nedbør. Tante hadde mange sysken og tanteungar både på Runde, elles på Sunnmøre og i Oslo. Ja, jamvel frå Amerika kom det brev med parfymelukt og nokre gonger besøk. Det var storhende.
Vi ungane gjekk fritt inn og ut i mange heimar. Slik la eg merke til og fekk med meg humoren og den musikalske tradisjonen i Peta-garden, folkemusikkhalvtimen og den historiske interessa i Mass-Petter-garden, og smil og gode ord i Bø-garden, der vi fekk vi utfolde oss fritt med verktøy i kjellaren og leike krig med heimevern-mauseren hans Mandor på mørkeloftet.
Ja, alt var betre under krigen, er Ole Paus sin ironiske og spissformulerte kommentar til dei som påstår at alt var betre før. Sjølvsagt er ikkje det rett, og spesielt ikkje for krigstida. Med forandring blir somt betre, andre ting verre.
Noko som var heilagt på landsbygda i gamle dagar, var bytesteinane. I ei tid då mat var eit knapt gode, var jord og eigedomsgrenser viktige. Klare grenser var eit vilkår for fred og godt naboskap. Ingen har formulert dette betre enn den utruleg slagferdige Pe-Johan, som sa at han ville byggje gjerdet mot naboen så høgt at det ikkje skulle kome over ein vond tanke, korgje av vegane.
I dag lever vi på fleire vis i ei grenselaus tid, politisk, nasjonalt og kulturelt, på godt og på vondt. Psykiateren Finn Skårderud har peika på den uro ein utflytande kultur kan skape, og understrekar at grenser er nødvendige for identitet. Halldis Moren Vesaas har i diktet ”Ord over grind”, skrive poetisk om det å respektere kvar andre sine personlege grenser:
Du går fram til mi inste grind,
og eg går òg fram til di.
Innanfor den er kvar av oss einsam,
og det skal vi alltid bli.
Når det gjeld dei politiske og statlege grenser, må det i dag vere rett å sitere Grunnlova, der første paragraf startar slik:
”Kongeriget Norge er et frit, selvstændigt, udeleligt og uafhændeligt Rige.” ”Uavhændelig” betyr at det ikkje kan avhendast, dvs gjevast bort.
I vår tidlegare nasjonalsong, ”Blant alle lande”, blir landegrensene trekt opp i andre verset:
”Fra Vesterhavet til kjølens rand, fra Nordishavet til Kristiansand,
der har jeg hjemme og kan istemme: Mitt fedreland.”
Det var retten til å vere herre i eige hus, innanfor desse grensene, dvs vårt nasjonale sjølvstende, forfedrane våre lovfeste på Eidsvoll, pressa gjennom i 1905 og kjempa for i krigsåra.
Henrik Wergeland er uløyseleg knytt til Grunnlova, med far som var underskrivar og seinare vart sokneprest på sjølvaste Eidsvoll, der Henrik voks opp.
Men Wergeland var ikkje like begeistra for alt i denne lova. Han skreiv:
”Jeg tror vår Grunnlov best på jord;
dog ei, at best er hvert et ord.
Således tror jeg for eksempel,
at hver bør velge fritt sitt tempel.
Man friest være må i tro;
thi bør forandres §2.”
Og det Wergeland ville forandre i denne paragrafen var følgjande::
Jesuitter og Munkeordener maae ikke taales. Jøder ere fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget.
Truleg takka vere Wergeland sin innsats vart passusen om jødane fjerna, i 1851, seks år etter at han døydde. Men jesuittar vart formelt ikkje tolte før i 1956!
Skepsisen til jødane heldt seg likevel, heilt til Holocaust. Men då brende bilda frå Auschwitz og Treblinka seg så fast hos folk, både i Norge og elles i Vesten, at dei her har hindra hetsing av jødar og andre minoritetar i femti år. Men i fjor gjalla ropa gjennom Oslos gater: ”Død over jødane!” Jødehatet hadde kome att, først og fremst i form av muslimske innvandrarar, som fritt har fått etablere seg i Europa, i ly av minoritetsvernet som nettopp jødane sin lagnad har gitt dei. Det blir skote mot synagoger, og jødiske barn blir truga på livet på veg til og frå skulen. I Malmø bryt jødiske familiar opp i eit nytt exodus. Og blant mange intellektuelle i politikk og media har Israelskritikken blitt så einsidig og sterk at den iallfall gjev grobotn for jødehat, berre under ei anna fane.
Unionsoppløysinga i 1905 handla ikkje berre om at vi ville vere herrar i eige hus; nei, vi ville ikkje eingong dele konge og konsulat med svenskane. Hundre år seinare deler vi alt fedrelandet med ein halv million innvandrarar frå 214 ulike land, og med noverande utvikling kan innvandrarbefolkninga passere 3 millionar innan femti år. Vel halvparten av desse står i utgangspunktet langt frå oss kulturelt, religiøst og politisk. Vi står difor i fare for å skusle bort både sjølvstyret og fridomen i løpet av dei komande tiåra, slik det ser ut i dag. Kanskje er vi utan å ønskje det i gong med å avhende Norge, i strid med § 1 i Grunnlova. Det er difor grunn til å sitere nettopp ein svenske, rikskanslar Axel Oxenstierna, som skal ha sagt: ”Veit du ikkje, son min, med kor lite forstand verda blir styrt?”
I 1945 vart det starta ei ny, riksdekkjande avis i Oslo med det proklamerande namnet ”Vårt Land”. Som forsidesymbol, eller logo som det no kallast, fekk avisa eit vikingskip med det norske flagget forma som råsegl. Men for eit par år sidan vart både skipet og flagget fjerna, og var det opp til somme av redaktørane, hadde sikkert namnet gått med i same farta, for sekstifem år etter starten skjemst dei ved å kalle landet for ”vårt”. I førårs gjekk iallfall avisa inn for at all verdas flagg fritt kunne brukast på sjølvaste 17. mai, og redaktør Une Bratberg skreiv at ”fedreland, nasjonalkjensle og flagg” får henne til å tenkje på brunt. Som de veit så var det skjortefargen til SA, Hitlers stormtropper, som herja i tyske byar på 30-talet. Bratberg voks opp i Kenya og vedgår at det kjendest ikkje naturleg å vifte med norsk flagg når dei der feira sin fridom. Og då kan ein spørje: Kvifor er det meir passande å bruke andre lands flagg når vi skal feire vår? Bør vi beint fram skamme oss over det vi før var stolte av?
Sosiologiprofessor Sigurd Skirbekk skriv i boka „Nasjonalstaten“ at slike antinasjonale haldningar byggjer på ideologiske tolkingar som ikkje held mål, og står for ei omskriving av historia som det ikkje er faktisk dekning for. Mange hevdar til dømes at å opne grensene for dei som vil hit, vil vere mest i pakt med fridomsideala og menneskerettane patriotiske nordmenn slost for under krigen. Men neppe nokon som opplevde krigen, vil kjenne seg att i ei skildring av desse åra som ein kamp mot tyskarane for å gje livsrom her for folk med fjernare kulturell bakgrunn, seier Skirbekk.
.
9. april i år las eg eit stykke på internett, der forfattaren starta med krigsutbrotet for sytti år sidan, slik sildefiskarar på Sunnmørskysten opplevde denne vårdagen i 1940. Så gjekk han over til å skrive om situasjonen i Norge i dag, og eg siterer:
"Haustar vi kanskje forakt hos dei ikkje-vestlege innvandrarane som nå rykkjer inn? Verkar det kanskje slik på dei som på Adolf Hitler, at demokratiet er veikt, ja, falleferdig, og at dei kan ha god von om raskt å vinne over det? Dei som foraktar demokratiet blir etter kvart mange, og dei har utruleg nok den norske eliten med seg.
Ja, framandfolk langvegs frå sig innover landet. Oslo blir ein muslimsk-dominert by i vår tid.
”Dei he tekje Oslo” ropte skipperen til sitt mannskap for 70 år sia i dag. Han hadde nyleg stått og sett nabobåten fange meir sild enn båten kunne bere. Men han ville snart få hjelp av ein annan båt. Det var ikkje verre. Det gjekk ikkje heilt gale med Norge heller, etter 9. april. Med andre si hjelp i tillegg til eigen innsats fekk vi fridom til slutt, etter tunge tap på land, sjø og i lufta.
Norge er eit av dei aller minste skip i verda, omgitt av verdas folkestim. Oslo ein liten hovudstad. Byen har alt teke inn meir enn båten kan bere! Kva følgjer får det for alle?
Tusenvis av fangar, sjøfolk og soldatar som kom heim til fritt land for 65 år sia – nå borte dei fleste – ville ikkje ha trudd det eg her har skrive. Korleis kunne det skje? Vart folket spurt før porten vart slått vidopen?"
Skribenten var Ragnar Ulstein, broren til Borghild, Linge- og Milorg-mannen, historikaren og forfattaren, som fylte 90 år ti dagar etter at dette vart publisert. Eg beundrar Ragnar Ulstein for hans livsverk og mot, i ungdom som i alderdom, men aller mest fordi han som historikar held minna i hevd, men personleg aldri har frose fast i fortid og hemntankar, men i staden sett framover i tru, håp og kjærleik. Difor heldt han då også fram slik, og det han her seier, vil eg både slutte meg til og slutte med:
"Dei som opna porten så vid, har vunne ein siger. Men vi står midt i ein åndsstrid, og den er slett ikkje tapt, og må ikkje stilne. Med varme må ein møte dei nye, unge landsmenn, så dei kan elske dette landet! Med større kraft enn før må ein røkte det vi har fått, det som har gjort folket meir rikt enn olje kunne gjere. Arne Garborg uttrykte for hundre år sia sitt kamprop som gjeld til alle tider:
Ja lat oss strida Og lat oss tru
Og byggja med tankar ei bivre-bru
Til den heilage, høge framtid........
For trui er som det skrive stend
Den makt som vinner på verdi."
Eg vil likevel starta med å snakke, ikkje om heimlandet, men om heimbygda. Sjølv om det snart er femti år sidan eg flytte herifrå, eller kanskje nettopp derfor, er Runde framleis min barndoms grøne grend, mi fagre øy eller ”my island in the sun”, som det syng i meg kvar gong eg kjem ut av Sæviktunnelen og ser Runde liggje bada i sollys. Eg kjenner på ei stor takksemd overfor alle menneska som var ein del av livet mitt då eg var liten, både jamaldringar og dei som var eldre, både mine næraste i Isak-garden og grannar og bygdefolk elles. ”Ut på Runde, der veks det minner, gode minner, gærne minner. Hele væla er bære minner, finn et strå og træ dom på”, fritt etter Prøysen. Og her er nokre av dei eg har tredd på strået:
Ytre sett var livet på Runde den gongen heilt annleis enn det er i dag, ikkje minst arbeidslivet. Dei lydane eg ofte vakna opp til, vitnar om det: Om vinteren var det gjerne duren frå rokken, der mor sat og spann ulltråd, som seinare vart til strømper og lange, kløande ullunderbukser. Frå sommarstida minnest eg den karakteristiske lyden frå hesteslåmaskinen til onkel Nils, som var tidleg oppe for å slå medan det var dogg i graset. Og etter mjølkinga høyrde vi året rundt tonen frå separatoren, som vart gradvis grannare etter som omdreiningane auka. Om vinteren kunne det vere litt tungt å kome seg opp frå den varme senga, for det var isande kaldt på soverommet og sjølv på kjøkkenet før mor hadde fått lagt i omnen. ”Varm seng og lat dreng, dei vil så nødig skiljast”, sa ho på spøk. Vi gjekk på skule berre annankvar dag, men kjeda oss aldri, for i og kring alle hus var det mykje folk som heldt på med arbeid vi fekk sjå på eller måtte hjelpe til med, iallfall sommarshalvåret. Det var våronn, slåttonn og haustonn, i nausta vart båtar og vegn sett i stand og på budene ved hamna var det fiskemottak og i sjøen mykje kril og litt større mort, som iallfall var god kattemat. Vi hadde ein eittøresongel på snøret, og då eg eingong sleit av ongelen, gjekk eg frimodig heim på butikken hans Ingvald og ba om ein ny på borg. Men då lo ho Palma og gav meg ein gratis.
Hos tante Kalia i kårstova på garden var det telefonstasjon, dit mange kom for å ringje. Eller vi ungane gjekk med telefonbod, tente ein slant og vart samtidig kjende med folket i bygda. Oppe i bakken hadde tante observasjonspost for meteorologisk institutt, og dit fekk vi vere med når ho skulle ta mett’en, lese av temperatur og nedbør. Tante hadde mange sysken og tanteungar både på Runde, elles på Sunnmøre og i Oslo. Ja, jamvel frå Amerika kom det brev med parfymelukt og nokre gonger besøk. Det var storhende.
Vi ungane gjekk fritt inn og ut i mange heimar. Slik la eg merke til og fekk med meg humoren og den musikalske tradisjonen i Peta-garden, folkemusikkhalvtimen og den historiske interessa i Mass-Petter-garden, og smil og gode ord i Bø-garden, der vi fekk vi utfolde oss fritt med verktøy i kjellaren og leike krig med heimevern-mauseren hans Mandor på mørkeloftet.
Ja, alt var betre under krigen, er Ole Paus sin ironiske og spissformulerte kommentar til dei som påstår at alt var betre før. Sjølvsagt er ikkje det rett, og spesielt ikkje for krigstida. Med forandring blir somt betre, andre ting verre.
Noko som var heilagt på landsbygda i gamle dagar, var bytesteinane. I ei tid då mat var eit knapt gode, var jord og eigedomsgrenser viktige. Klare grenser var eit vilkår for fred og godt naboskap. Ingen har formulert dette betre enn den utruleg slagferdige Pe-Johan, som sa at han ville byggje gjerdet mot naboen så høgt at det ikkje skulle kome over ein vond tanke, korgje av vegane.
I dag lever vi på fleire vis i ei grenselaus tid, politisk, nasjonalt og kulturelt, på godt og på vondt. Psykiateren Finn Skårderud har peika på den uro ein utflytande kultur kan skape, og understrekar at grenser er nødvendige for identitet. Halldis Moren Vesaas har i diktet ”Ord over grind”, skrive poetisk om det å respektere kvar andre sine personlege grenser:
Du går fram til mi inste grind,
og eg går òg fram til di.
Innanfor den er kvar av oss einsam,
og det skal vi alltid bli.
Når det gjeld dei politiske og statlege grenser, må det i dag vere rett å sitere Grunnlova, der første paragraf startar slik:
”Kongeriget Norge er et frit, selvstændigt, udeleligt og uafhændeligt Rige.” ”Uavhændelig” betyr at det ikkje kan avhendast, dvs gjevast bort.
I vår tidlegare nasjonalsong, ”Blant alle lande”, blir landegrensene trekt opp i andre verset:
”Fra Vesterhavet til kjølens rand, fra Nordishavet til Kristiansand,
der har jeg hjemme og kan istemme: Mitt fedreland.”
Det var retten til å vere herre i eige hus, innanfor desse grensene, dvs vårt nasjonale sjølvstende, forfedrane våre lovfeste på Eidsvoll, pressa gjennom i 1905 og kjempa for i krigsåra.
Henrik Wergeland er uløyseleg knytt til Grunnlova, med far som var underskrivar og seinare vart sokneprest på sjølvaste Eidsvoll, der Henrik voks opp.
Men Wergeland var ikkje like begeistra for alt i denne lova. Han skreiv:
”Jeg tror vår Grunnlov best på jord;
dog ei, at best er hvert et ord.
Således tror jeg for eksempel,
at hver bør velge fritt sitt tempel.
Man friest være må i tro;
thi bør forandres §2.”
Og det Wergeland ville forandre i denne paragrafen var følgjande::
Jesuitter og Munkeordener maae ikke taales. Jøder ere fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget.
Truleg takka vere Wergeland sin innsats vart passusen om jødane fjerna, i 1851, seks år etter at han døydde. Men jesuittar vart formelt ikkje tolte før i 1956!
Skepsisen til jødane heldt seg likevel, heilt til Holocaust. Men då brende bilda frå Auschwitz og Treblinka seg så fast hos folk, både i Norge og elles i Vesten, at dei her har hindra hetsing av jødar og andre minoritetar i femti år. Men i fjor gjalla ropa gjennom Oslos gater: ”Død over jødane!” Jødehatet hadde kome att, først og fremst i form av muslimske innvandrarar, som fritt har fått etablere seg i Europa, i ly av minoritetsvernet som nettopp jødane sin lagnad har gitt dei. Det blir skote mot synagoger, og jødiske barn blir truga på livet på veg til og frå skulen. I Malmø bryt jødiske familiar opp i eit nytt exodus. Og blant mange intellektuelle i politikk og media har Israelskritikken blitt så einsidig og sterk at den iallfall gjev grobotn for jødehat, berre under ei anna fane.
Unionsoppløysinga i 1905 handla ikkje berre om at vi ville vere herrar i eige hus; nei, vi ville ikkje eingong dele konge og konsulat med svenskane. Hundre år seinare deler vi alt fedrelandet med ein halv million innvandrarar frå 214 ulike land, og med noverande utvikling kan innvandrarbefolkninga passere 3 millionar innan femti år. Vel halvparten av desse står i utgangspunktet langt frå oss kulturelt, religiøst og politisk. Vi står difor i fare for å skusle bort både sjølvstyret og fridomen i løpet av dei komande tiåra, slik det ser ut i dag. Kanskje er vi utan å ønskje det i gong med å avhende Norge, i strid med § 1 i Grunnlova. Det er difor grunn til å sitere nettopp ein svenske, rikskanslar Axel Oxenstierna, som skal ha sagt: ”Veit du ikkje, son min, med kor lite forstand verda blir styrt?”
I 1945 vart det starta ei ny, riksdekkjande avis i Oslo med det proklamerande namnet ”Vårt Land”. Som forsidesymbol, eller logo som det no kallast, fekk avisa eit vikingskip med det norske flagget forma som råsegl. Men for eit par år sidan vart både skipet og flagget fjerna, og var det opp til somme av redaktørane, hadde sikkert namnet gått med i same farta, for sekstifem år etter starten skjemst dei ved å kalle landet for ”vårt”. I førårs gjekk iallfall avisa inn for at all verdas flagg fritt kunne brukast på sjølvaste 17. mai, og redaktør Une Bratberg skreiv at ”fedreland, nasjonalkjensle og flagg” får henne til å tenkje på brunt. Som de veit så var det skjortefargen til SA, Hitlers stormtropper, som herja i tyske byar på 30-talet. Bratberg voks opp i Kenya og vedgår at det kjendest ikkje naturleg å vifte med norsk flagg når dei der feira sin fridom. Og då kan ein spørje: Kvifor er det meir passande å bruke andre lands flagg når vi skal feire vår? Bør vi beint fram skamme oss over det vi før var stolte av?
Sosiologiprofessor Sigurd Skirbekk skriv i boka „Nasjonalstaten“ at slike antinasjonale haldningar byggjer på ideologiske tolkingar som ikkje held mål, og står for ei omskriving av historia som det ikkje er faktisk dekning for. Mange hevdar til dømes at å opne grensene for dei som vil hit, vil vere mest i pakt med fridomsideala og menneskerettane patriotiske nordmenn slost for under krigen. Men neppe nokon som opplevde krigen, vil kjenne seg att i ei skildring av desse åra som ein kamp mot tyskarane for å gje livsrom her for folk med fjernare kulturell bakgrunn, seier Skirbekk.
.
9. april i år las eg eit stykke på internett, der forfattaren starta med krigsutbrotet for sytti år sidan, slik sildefiskarar på Sunnmørskysten opplevde denne vårdagen i 1940. Så gjekk han over til å skrive om situasjonen i Norge i dag, og eg siterer:
"Haustar vi kanskje forakt hos dei ikkje-vestlege innvandrarane som nå rykkjer inn? Verkar det kanskje slik på dei som på Adolf Hitler, at demokratiet er veikt, ja, falleferdig, og at dei kan ha god von om raskt å vinne over det? Dei som foraktar demokratiet blir etter kvart mange, og dei har utruleg nok den norske eliten med seg.
Ja, framandfolk langvegs frå sig innover landet. Oslo blir ein muslimsk-dominert by i vår tid.
”Dei he tekje Oslo” ropte skipperen til sitt mannskap for 70 år sia i dag. Han hadde nyleg stått og sett nabobåten fange meir sild enn båten kunne bere. Men han ville snart få hjelp av ein annan båt. Det var ikkje verre. Det gjekk ikkje heilt gale med Norge heller, etter 9. april. Med andre si hjelp i tillegg til eigen innsats fekk vi fridom til slutt, etter tunge tap på land, sjø og i lufta.
Norge er eit av dei aller minste skip i verda, omgitt av verdas folkestim. Oslo ein liten hovudstad. Byen har alt teke inn meir enn båten kan bere! Kva følgjer får det for alle?
Tusenvis av fangar, sjøfolk og soldatar som kom heim til fritt land for 65 år sia – nå borte dei fleste – ville ikkje ha trudd det eg her har skrive. Korleis kunne det skje? Vart folket spurt før porten vart slått vidopen?"
Skribenten var Ragnar Ulstein, broren til Borghild, Linge- og Milorg-mannen, historikaren og forfattaren, som fylte 90 år ti dagar etter at dette vart publisert. Eg beundrar Ragnar Ulstein for hans livsverk og mot, i ungdom som i alderdom, men aller mest fordi han som historikar held minna i hevd, men personleg aldri har frose fast i fortid og hemntankar, men i staden sett framover i tru, håp og kjærleik. Difor heldt han då også fram slik, og det han her seier, vil eg både slutte meg til og slutte med:
"Dei som opna porten så vid, har vunne ein siger. Men vi står midt i ein åndsstrid, og den er slett ikkje tapt, og må ikkje stilne. Med varme må ein møte dei nye, unge landsmenn, så dei kan elske dette landet! Med større kraft enn før må ein røkte det vi har fått, det som har gjort folket meir rikt enn olje kunne gjere. Arne Garborg uttrykte for hundre år sia sitt kamprop som gjeld til alle tider:
Ja lat oss strida Og lat oss tru
Og byggja med tankar ei bivre-bru
Til den heilage, høge framtid........
For trui er som det skrive stend
Den makt som vinner på verdi."
søndag 25. april 2010
Sjølvforakt eller berre velmeint inkludering
Opningsseremonien under dei olympiske leikane i Beijing i fjor var både fargesprakande og flott. Ikkje minst var dei ranke og stolte flaggberarane frå ulike land eit syn, med heile spektret av fargar representert i hud, flagg og klesdrakt. Men det var ikkje mange lyshåra blant dei. Medan alle afrikanske og asiatiske land hadde flaggberarar som var typiske for befolkninga i heimlandet, gjekk Ruth Kasirye, fødd og delvis oppvaksen i Uganda, i spissen for norske idrettskvinner og –menn. Med kvinnelandslaga våre i både handball og fotball til stades, mangla det iallfall ikkje på kandidatar med lyshåra, nordiske trekk til å bere flagget vårt.
I år skal Norge arrangere finalen i ”Eurovision Song Contest”, det vi til dagleg kallar Grand Prix. Til programleiarar har NRK valt Erik Solbakken, Nadia Hasnaoui og Haddi Jatou N’jie. Dei to siste har utanlandske namn og fedre, høvesvis frå Marokko og Gambia.
Ikkje heilt i same gruppe kjem Mahmona Khan med pakistansk og Dilek Ayhan med tyrkisk familiebakgrunn, som i desse dagar representerer Norge på entreprenørkonferansen til Obama, fordi det ikkje var nordmenn, men amerikanarar som nominerte dei. Khan starta nettmagasinet X-plosiv og gav i fjor ut boka ”Tilbakeblikk. Da pakistanerne kom til Norge” på Pax forlag. Boka er bra skriven, men held fast ved myten om at pakistansk innvandring starta som følgje av norsk behov for arbeidskraft. Ayhan er tilsett i organisasjonen Alarga som rekrutterer fleirkulturelle studentar til norsk næringsliv.
Ingen av desse er utplukka på grunnlag av etnisk bakgrunn åleine. Dei er vel kvalifiserte for jobben dei har gjort eller skal gjere.
Vektløftaren Kasirye var meir enn sterk nok som flaggberar, og som si bibelske namnesøster Ruth har ho slett ikkje gjort skam på landa sine, verken det ho kom frå eller det ho kom til.
Både Hasnaoui og N’jie er både meir røynde og truleg betre skikka som seriøse programleiarar enn Solbakken, sjølv om alle tre er sjarmerande og flinke nok. Og bortsett frå namnet er det meste ved Nadia norsk.
Khan og Ayhan er mindre kjende frå fjernsyn og radio. Begge har muslimsk bakgrunn og er valde som utsendingar fordi dei arbeider i skjeringspunktet mellom to kulturar; eit poeng sidan Obama sin konferanse er ein del av den nye starten han proklamerte i forholdet mellom USA og den muslimske delen av verda.
Sjølv om alle ovanfor har kvalifikasjonane i orden, har nok det internasjonale tilsnittet spelt ei rolle for valet, også av andre enn Khan og Ayhan. Når det gjeld Grand Prix, har det vore direkte uttalt at her skulle det ikkje vere noko typisk norsk, sidrumpa eller nasjonalt; dvs ingen ny Sissel Kyrkjebø med ”Jeg tok min nystemte Cithar i hende” som pauseunderhaldning. Og Kasirye fekk truleg hovudrolla som ein gest til dei mange med innvandrarbakgrunn som gjer det godt innan norsk idrett.
Likevel sit eg med ei kjensle av at det ikkje er bra nok å vere heilnorsk. Å velje bort det norske for ofte inneber faktisk ei nedvurdering av oss sjølve som stundom grensar til sjølvforakt. Eg har lagt merke til at også eg oppfører meg litt annleis i møte med innvandrarar. Då er eg både i yrket og privat hakket meir høfleg, vennleg og imøtekomande enn eg brukar å vere mot nordmenn flest. Det har fleire grunnar. Eg er opplært til å behandle gjester og framande ekstra høfleg. Dessutan vil eg vel vise fram både meg sjølv og nordmenn frå vår beste side. Og eg vil for all del ikkje at nokon skal ha grunn til å skulde meg for forskjellsbehandling eller stemple meg som rasist. Kanskje er det liknande mekanismar som ligg bak når Den norske olympiske komite, NRK og statlege organ i så stor grad gjev rom for innvandrarar. Men konsekvensen kan lett bli ei servil, sjølvpiskande og underdanig haldning, slik Mona Sahlin stod for då ho sa dette til innvandrarane i Sverike:
”Ni har en kultur, en identitet, en historia, någonting som binder ihop er. Och vad har vi? Vi har midsommarafton och sådana töntiga saker."
I år skal Norge arrangere finalen i ”Eurovision Song Contest”, det vi til dagleg kallar Grand Prix. Til programleiarar har NRK valt Erik Solbakken, Nadia Hasnaoui og Haddi Jatou N’jie. Dei to siste har utanlandske namn og fedre, høvesvis frå Marokko og Gambia.
Ikkje heilt i same gruppe kjem Mahmona Khan med pakistansk og Dilek Ayhan med tyrkisk familiebakgrunn, som i desse dagar representerer Norge på entreprenørkonferansen til Obama, fordi det ikkje var nordmenn, men amerikanarar som nominerte dei. Khan starta nettmagasinet X-plosiv og gav i fjor ut boka ”Tilbakeblikk. Da pakistanerne kom til Norge” på Pax forlag. Boka er bra skriven, men held fast ved myten om at pakistansk innvandring starta som følgje av norsk behov for arbeidskraft. Ayhan er tilsett i organisasjonen Alarga som rekrutterer fleirkulturelle studentar til norsk næringsliv.
Ingen av desse er utplukka på grunnlag av etnisk bakgrunn åleine. Dei er vel kvalifiserte for jobben dei har gjort eller skal gjere.
Vektløftaren Kasirye var meir enn sterk nok som flaggberar, og som si bibelske namnesøster Ruth har ho slett ikkje gjort skam på landa sine, verken det ho kom frå eller det ho kom til.
Både Hasnaoui og N’jie er både meir røynde og truleg betre skikka som seriøse programleiarar enn Solbakken, sjølv om alle tre er sjarmerande og flinke nok. Og bortsett frå namnet er det meste ved Nadia norsk.
Khan og Ayhan er mindre kjende frå fjernsyn og radio. Begge har muslimsk bakgrunn og er valde som utsendingar fordi dei arbeider i skjeringspunktet mellom to kulturar; eit poeng sidan Obama sin konferanse er ein del av den nye starten han proklamerte i forholdet mellom USA og den muslimske delen av verda.
Sjølv om alle ovanfor har kvalifikasjonane i orden, har nok det internasjonale tilsnittet spelt ei rolle for valet, også av andre enn Khan og Ayhan. Når det gjeld Grand Prix, har det vore direkte uttalt at her skulle det ikkje vere noko typisk norsk, sidrumpa eller nasjonalt; dvs ingen ny Sissel Kyrkjebø med ”Jeg tok min nystemte Cithar i hende” som pauseunderhaldning. Og Kasirye fekk truleg hovudrolla som ein gest til dei mange med innvandrarbakgrunn som gjer det godt innan norsk idrett.
Likevel sit eg med ei kjensle av at det ikkje er bra nok å vere heilnorsk. Å velje bort det norske for ofte inneber faktisk ei nedvurdering av oss sjølve som stundom grensar til sjølvforakt. Eg har lagt merke til at også eg oppfører meg litt annleis i møte med innvandrarar. Då er eg både i yrket og privat hakket meir høfleg, vennleg og imøtekomande enn eg brukar å vere mot nordmenn flest. Det har fleire grunnar. Eg er opplært til å behandle gjester og framande ekstra høfleg. Dessutan vil eg vel vise fram både meg sjølv og nordmenn frå vår beste side. Og eg vil for all del ikkje at nokon skal ha grunn til å skulde meg for forskjellsbehandling eller stemple meg som rasist. Kanskje er det liknande mekanismar som ligg bak når Den norske olympiske komite, NRK og statlege organ i så stor grad gjev rom for innvandrarar. Men konsekvensen kan lett bli ei servil, sjølvpiskande og underdanig haldning, slik Mona Sahlin stod for då ho sa dette til innvandrarane i Sverike:
”Ni har en kultur, en identitet, en historia, någonting som binder ihop er. Och vad har vi? Vi har midsommarafton och sådana töntiga saker."
onsdag 10. februar 2010
Religion - rota til alt vondt?
Ein ting som har overraska meg er dei mange ateistar, agnostikarar og ”human-etikarar” som tek del i diskusjonen på Verdidebatt i nettutgåva av Vårt Land, tydelegvis med eitt overordna føremål; å delegitimere religion generelt og kristendom spesielt. Eg skal vere den første til å vedgå at dei eksistensielle spørsmåla i livet får vi ingen intellektuelt tilfredsstillande svar på, korkje i vitskap eller religion. Ivar Aasen har på poetisk vis formulert dette i diktet ”Vit og tru”, der han konkluderer med at ”vesle vitet strekk ikkje til; ei tru må stydja opp under”. Men sjølv Gudstrua har innebygde tankekors: Det vondes problem, den evige lagnaden og det som synest å vere urimeleg urettferd knytt til begge desse forholda.
Det er likevel i liten grad slike grunnleggjande innvendingar vi blir møtt med på Verdidebatt eller i den kristendomskritikk som har vore reist sidan opplysningstida. Det er heller påstandar om at kristendommen har vore årsak til det meste av vondskap, krigar og tortur som har skjedd på jorda siste to tusen åra, og så får vi opplista korstog, inkvisisjon, kjettarbål, religionskrig, hekseprosessar og folkemord i alle verdsdelar, frå utryddinga av indianarane via slavehandel og kolonitid til holocaust, gjerne omtalt som det kristne massemordet på jødane.
Tala som blir oppgitt på offer for kristne overgrep og krigar er heller ikkje snaue: I ”Kruttårnet”, andre bind av ”Bestialitetens historie” skriv Jens Bjørneboe at ”Voltaire beregnet ca 9 millioner ofre for den kristne Kirke”, Men Bjørneboe sjølv tek langt sterkare i:
”Men selv uten de blodbad, hvor Kirken bare har bistått, bare vært medskyldig, - hvor vi holder oss til de slakterier, hvor Kirken er eneansvarlig, vil vi komme opp i at Kristi lære har forårsaket flere hundre millioner døde. Langt mer enn stalinismen og hitlerismen tilsammen. Ingen religion, ingen impuls i hele verdenshistorien har i så høy grad muliggjort Satans herredømme over jorden som de små, fire evangelier har gjort. ”Kristi lære” har minimum 300 millioner døde som frukt. Aldri har verden sett en slik inkarnasjon av det onde som den kristne Kirke”.
Dette ekstreme kristendomshatet møtte eg første gong under eksamen i norsk hovudmål på gymnaset, der ei av oppgåvene var å kommentere ein artikkel av Johan Borgen. Særleg ei formulering brende seg fast i minnet: ”Kirken vil krig”. Nokså kategorisk og utan nyansar. Det er ikkje eingong snakk om at religiøs usemje kan skape konflikt og krig, men ein påstand om at dette er noko ”kyrkja” beintfram ønskjer.
Det er slike tankar dei kulturradikale har kolportert og fått inn i lærebøker og leksika. I til dømes Pax Leksikon frå 1979 vart hekseprosessane skildra slik: ” Ein stad mellom 9 og 30 millionar, for det aller meste kvinner, vart gjennom godt og vel to hundre år torturerte og drepne, kan hende den største menneskejakta verda har sett”. Store Norske Leksikon har vore litt meir moderat i overslaga, men så seint som på 90-talet stod det der at ofra talde ein stad mellom 100 000 og fleire millionar.
Dette er rein historieforfalskning, for då var det alt godt dokumentert at omlag 45 000 vart avretta i dei europeiske hekseprosessane frå 1420 til 1770. Dei fleste kjende sakene hadde opphav i nabokranglar og ikkje i religion, og sekulære domstolar hadde større tendens til å gje dødsstraff enn den kyrkjelege inkvisisjonen.
I kronikken ”Urimeleg kritikk av kristen kultur” (Vårt Land 30.01.08) kom Sigurd Skirbekk med slike fakta frå seriøs forsking, gjort av m,a, Hans Eyvind Næss: ”Med bål og brann: Trolldomsprosessene i Norge” (Universitetsforlaget 1984) og den amerikanske historieprofessoren Brian P. Lervack.
Skirbekk tek også opp dei andre klagemåla mot europeisk, kristen kultur. Han set gjenerobringa av Palestina og Spania inn i ei historisk ramme, der islam for den kristne kulturkrins ikkje berre var ei religiøs utfordring, men i høgste grad også ein militær trussel. Etter at muslimane hadde erobra heile det kristne Midtausten og Nord-Afrika, var det før nasjonalstatane si tid berre pavekyrkja som i vest kunne reise ei militær og ideologisk motmakt mot muslimane. Skirbekk skriv ikkje noko om bysantinarane, men i aust var det dei som tok støyten. Bysants stansa den muslimske ekspansjonen på 600-talet og heldt den i sjakk i ytterlegare 800 år, sjølv om riket gradvis skrumpa og hovudstaden til slutt vart erobra i 1453. For den som vil lære litt meir om dette fascinerande riket, vil eg tilrå Judith Herrin: ”Byzantium. The surprising life of a medieval empire” (Penguin Books 2007).
Når det gjeld slaveri, nemner Skirbekk at Store Norske Leksikon skriv tilslørande at det ”døde ut på 1200-tallet”. For det første så tok ikkje slaveriet i størstedelen av verda slutt då, men det vart svært redusert i Europa, der striden stod mellom kristne og kommersielle grupper. Sjølv den seinare europeiske handelen med svarte slavar frå Afrika ville ikkje vore mogleg utan at det der var ein eksisterande slavehandel frå før, som afrikanarane sjølve stod for. Kjøparane var ikkje berre europearar, men i endå større grad arabarane, som ikkje berre kjøpte fleire slavar (14 millionar til arabiske land; 11 millionar til Amerika; dei fleste til Sør- og Mellom-Amerika), men delvis tok slavar sjølv, jamvel 1 million europearar! Dessutan kan ein spørje seg kor fromme slavehandlarane faktisk var. Den kjende salmen ”Amazing Grace” vart skriven av John Newton, som sjølv hadde vore kaptein på eit slaveskip, men tok avstand frå slaveri då han vart omvend. Og det var etter initiativ frå kristne kvekarar at Vesten fekk ei bindande juridisk og institusjonell avskaffing av slaveriet, lenge før det skjedde i andre sivilisasjonar.
Når det gjeld desimeringa av den indianske befolkninga i Amerika, støttar Skribekk seg til William H. McNeill: ”Plagues and Peoples”, som dokumenterer at dette skjedde i stor grad fordi indianarane døydde av koppar, meslingar, difteri og influensa, som dei ikkje hadde immunitet mot. Sjølv har eg lese Howard Zinn: ”USA. Folkets historie 1492 – i dag” (Forlaget Oktober 2006). Boka er skriven med eit ekstremt kritisk blikk på alt europearar og deira arvtakarar i USA har gjort frå Columbus til dags dato. Men mellom alle historiene om massemord på indianarar, kjem ti linjer om fleire område (New Netherland, Marthas Vineyard og Block Island) der det heile tida var fred mellom indianar og kvit, men der 90-95% av indianarane likevel døydde – av koppar.
I staden for å påstå at kjelda til all vondskap ligg i religion generelt og kristendom spesielt, er det vel større grunn til å sjå på kva menneske er i stand til uavhengig av religiøs tru. Viss det er gudstrua som skaper død og forderving, skulle ein tru tilstanden var betre der denne var gitt ringe kår. Sovjet under Stalin og Kina under Mao kan vel då høve som samanlikningsgrunnlag.
Jan Otto Johansen skriv i ”Mitt liv med Moder Russland” (Aschehoug 2009) at berre som følgje av tvangskollektiviseringa miste 6-9 millionar livet i Ukraina og 1.5 millionar døydde i Kasakhstan i 1932-33. Og millionar andre omkom i slaveleirane i Sibir. Johansen viser her til Anne Applebaums bok ”Gulag” frå 2004, som han meiner ”har et viktig budskap i en tid da vold og terror relativiseres, og en generasjon som dyrket massemorderne Stalin, Mao og Pol Pot, er rykket inn i lederposisjoner i forlag, medier og næringsliv”.
I Jung Chang / Jon Halliday sin glimrande biografi, ”Mao. Den ukjente historien.” (Gyldendal 2005), får vi vite at 38 millionar kinesarar døydde av svolt og overarbeid under ”Det store spranget framover” og hungersnauda dette førte til i åra 1959-62. ”Med viten og vilje sultet og arbeidet Mao disse titalls millionene til døde”, skriv forfattarane. Kina hadde på denne tida 600 millionar innbyggjarar og Mao var villig til å ofre halvparten for å nå måla sine. Frå 1966 til Mao døydde i 1976 slepte han først laus terroren som kulturrevolusjonen representerte, men massemorda tok ikkje slutt med den. Tre millionar fekk ein brå død på desse ti åra, medan 100 millionar lei vondt. Samla sett var Mao sitt ateistiske regime ansvarleg for godt over 70 millionar dødsfall i fredstid.
Det merkelege er at dei som hevdar kristendom er basert på skadelege mytar, men trur om seg sjølve at dei står for rasjonalitet, vitskap og menneskerettar, i så stor grad byggjer sin kritikk nettopp på mytar og lettbeint omgang med fakta, medan dei overser grundig dokumentasjon på det ateistiske regime har stått for av vondskap og massedrap.
Det er likevel i liten grad slike grunnleggjande innvendingar vi blir møtt med på Verdidebatt eller i den kristendomskritikk som har vore reist sidan opplysningstida. Det er heller påstandar om at kristendommen har vore årsak til det meste av vondskap, krigar og tortur som har skjedd på jorda siste to tusen åra, og så får vi opplista korstog, inkvisisjon, kjettarbål, religionskrig, hekseprosessar og folkemord i alle verdsdelar, frå utryddinga av indianarane via slavehandel og kolonitid til holocaust, gjerne omtalt som det kristne massemordet på jødane.
Tala som blir oppgitt på offer for kristne overgrep og krigar er heller ikkje snaue: I ”Kruttårnet”, andre bind av ”Bestialitetens historie” skriv Jens Bjørneboe at ”Voltaire beregnet ca 9 millioner ofre for den kristne Kirke”, Men Bjørneboe sjølv tek langt sterkare i:
”Men selv uten de blodbad, hvor Kirken bare har bistått, bare vært medskyldig, - hvor vi holder oss til de slakterier, hvor Kirken er eneansvarlig, vil vi komme opp i at Kristi lære har forårsaket flere hundre millioner døde. Langt mer enn stalinismen og hitlerismen tilsammen. Ingen religion, ingen impuls i hele verdenshistorien har i så høy grad muliggjort Satans herredømme over jorden som de små, fire evangelier har gjort. ”Kristi lære” har minimum 300 millioner døde som frukt. Aldri har verden sett en slik inkarnasjon av det onde som den kristne Kirke”.
Dette ekstreme kristendomshatet møtte eg første gong under eksamen i norsk hovudmål på gymnaset, der ei av oppgåvene var å kommentere ein artikkel av Johan Borgen. Særleg ei formulering brende seg fast i minnet: ”Kirken vil krig”. Nokså kategorisk og utan nyansar. Det er ikkje eingong snakk om at religiøs usemje kan skape konflikt og krig, men ein påstand om at dette er noko ”kyrkja” beintfram ønskjer.
Det er slike tankar dei kulturradikale har kolportert og fått inn i lærebøker og leksika. I til dømes Pax Leksikon frå 1979 vart hekseprosessane skildra slik: ” Ein stad mellom 9 og 30 millionar, for det aller meste kvinner, vart gjennom godt og vel to hundre år torturerte og drepne, kan hende den største menneskejakta verda har sett”. Store Norske Leksikon har vore litt meir moderat i overslaga, men så seint som på 90-talet stod det der at ofra talde ein stad mellom 100 000 og fleire millionar.
Dette er rein historieforfalskning, for då var det alt godt dokumentert at omlag 45 000 vart avretta i dei europeiske hekseprosessane frå 1420 til 1770. Dei fleste kjende sakene hadde opphav i nabokranglar og ikkje i religion, og sekulære domstolar hadde større tendens til å gje dødsstraff enn den kyrkjelege inkvisisjonen.
I kronikken ”Urimeleg kritikk av kristen kultur” (Vårt Land 30.01.08) kom Sigurd Skirbekk med slike fakta frå seriøs forsking, gjort av m,a, Hans Eyvind Næss: ”Med bål og brann: Trolldomsprosessene i Norge” (Universitetsforlaget 1984) og den amerikanske historieprofessoren Brian P. Lervack.
Skirbekk tek også opp dei andre klagemåla mot europeisk, kristen kultur. Han set gjenerobringa av Palestina og Spania inn i ei historisk ramme, der islam for den kristne kulturkrins ikkje berre var ei religiøs utfordring, men i høgste grad også ein militær trussel. Etter at muslimane hadde erobra heile det kristne Midtausten og Nord-Afrika, var det før nasjonalstatane si tid berre pavekyrkja som i vest kunne reise ei militær og ideologisk motmakt mot muslimane. Skirbekk skriv ikkje noko om bysantinarane, men i aust var det dei som tok støyten. Bysants stansa den muslimske ekspansjonen på 600-talet og heldt den i sjakk i ytterlegare 800 år, sjølv om riket gradvis skrumpa og hovudstaden til slutt vart erobra i 1453. For den som vil lære litt meir om dette fascinerande riket, vil eg tilrå Judith Herrin: ”Byzantium. The surprising life of a medieval empire” (Penguin Books 2007).
Når det gjeld slaveri, nemner Skirbekk at Store Norske Leksikon skriv tilslørande at det ”døde ut på 1200-tallet”. For det første så tok ikkje slaveriet i størstedelen av verda slutt då, men det vart svært redusert i Europa, der striden stod mellom kristne og kommersielle grupper. Sjølv den seinare europeiske handelen med svarte slavar frå Afrika ville ikkje vore mogleg utan at det der var ein eksisterande slavehandel frå før, som afrikanarane sjølve stod for. Kjøparane var ikkje berre europearar, men i endå større grad arabarane, som ikkje berre kjøpte fleire slavar (14 millionar til arabiske land; 11 millionar til Amerika; dei fleste til Sør- og Mellom-Amerika), men delvis tok slavar sjølv, jamvel 1 million europearar! Dessutan kan ein spørje seg kor fromme slavehandlarane faktisk var. Den kjende salmen ”Amazing Grace” vart skriven av John Newton, som sjølv hadde vore kaptein på eit slaveskip, men tok avstand frå slaveri då han vart omvend. Og det var etter initiativ frå kristne kvekarar at Vesten fekk ei bindande juridisk og institusjonell avskaffing av slaveriet, lenge før det skjedde i andre sivilisasjonar.
Når det gjeld desimeringa av den indianske befolkninga i Amerika, støttar Skribekk seg til William H. McNeill: ”Plagues and Peoples”, som dokumenterer at dette skjedde i stor grad fordi indianarane døydde av koppar, meslingar, difteri og influensa, som dei ikkje hadde immunitet mot. Sjølv har eg lese Howard Zinn: ”USA. Folkets historie 1492 – i dag” (Forlaget Oktober 2006). Boka er skriven med eit ekstremt kritisk blikk på alt europearar og deira arvtakarar i USA har gjort frå Columbus til dags dato. Men mellom alle historiene om massemord på indianarar, kjem ti linjer om fleire område (New Netherland, Marthas Vineyard og Block Island) der det heile tida var fred mellom indianar og kvit, men der 90-95% av indianarane likevel døydde – av koppar.
I staden for å påstå at kjelda til all vondskap ligg i religion generelt og kristendom spesielt, er det vel større grunn til å sjå på kva menneske er i stand til uavhengig av religiøs tru. Viss det er gudstrua som skaper død og forderving, skulle ein tru tilstanden var betre der denne var gitt ringe kår. Sovjet under Stalin og Kina under Mao kan vel då høve som samanlikningsgrunnlag.
Jan Otto Johansen skriv i ”Mitt liv med Moder Russland” (Aschehoug 2009) at berre som følgje av tvangskollektiviseringa miste 6-9 millionar livet i Ukraina og 1.5 millionar døydde i Kasakhstan i 1932-33. Og millionar andre omkom i slaveleirane i Sibir. Johansen viser her til Anne Applebaums bok ”Gulag” frå 2004, som han meiner ”har et viktig budskap i en tid da vold og terror relativiseres, og en generasjon som dyrket massemorderne Stalin, Mao og Pol Pot, er rykket inn i lederposisjoner i forlag, medier og næringsliv”.
I Jung Chang / Jon Halliday sin glimrande biografi, ”Mao. Den ukjente historien.” (Gyldendal 2005), får vi vite at 38 millionar kinesarar døydde av svolt og overarbeid under ”Det store spranget framover” og hungersnauda dette førte til i åra 1959-62. ”Med viten og vilje sultet og arbeidet Mao disse titalls millionene til døde”, skriv forfattarane. Kina hadde på denne tida 600 millionar innbyggjarar og Mao var villig til å ofre halvparten for å nå måla sine. Frå 1966 til Mao døydde i 1976 slepte han først laus terroren som kulturrevolusjonen representerte, men massemorda tok ikkje slutt med den. Tre millionar fekk ein brå død på desse ti åra, medan 100 millionar lei vondt. Samla sett var Mao sitt ateistiske regime ansvarleg for godt over 70 millionar dødsfall i fredstid.
Det merkelege er at dei som hevdar kristendom er basert på skadelege mytar, men trur om seg sjølve at dei står for rasjonalitet, vitskap og menneskerettar, i så stor grad byggjer sin kritikk nettopp på mytar og lettbeint omgang med fakta, medan dei overser grundig dokumentasjon på det ateistiske regime har stått for av vondskap og massedrap.
mandag 8. februar 2010
Hurra for Høybråten!
Professor i sosialmedisin, Per Sundby, sa at Ole Hallesby hadde gjort meir for folkehelsa enn Karl Evang, den legendariske helsedirektøren. Sundby, med doktorgrad om alkoholrelaterte sjukdomar, såg at pietismen og fråhaldsrørsla verna folk både mot dette og mot alt elende som familieoppløysing fører til. Om helsedirektør Evang ville vore einig i Sundby si rangering, er likevel meir tvilsamt.
Derimot har noverande helsedirektør, Bjørn-Inge Larsen, nyleg gitt velfortent ros til Dagfinn Høybråten, som ofte har blitt utskjelt som både pietist, moralist og "mullah". Då A-magasinet på nyttårsaftan ba ulike personar nemne gledelege ting som hadde hendt siste tiåret, skreiv Larsen om prosenten daglegrøykjarar, som denne tida har gått ned frå 31 til 21, medan røyking mellom unge faktisk er halvert. Som følgje av dette har gjennomsnittleg levealder auka med to år dette decenniet. Slikt skjer ikkje av seg sjølv. Larsen fortel om den ferske helseminister Høybråten, som i 2002 stod på talarstolen og forkynte at dette var målet hans. Fagfolka i salen forstod at "her har vi en som virkelig vil gjøre noe" og bestemte seg for å støtte han så sterkt dei kunne. Ikkje minst viktig var det å skape røykfrie arenaer, fordi restaurantar og barar var ein rekrutteringsstad for røykjarar.
Dagfinn Høybråten viste her både god fagleg innsikt og større politisk mot enn det andre ministrar har demonstrert på år og dag. I ettertid har mange takka han, både for eit betre arbeidsmiljø og for hjelp til å slutte å røykje. Mest grunn til å takke har alle som no slepp å bli sjuke. Det er knapt noko tiltak sidan kampen mot tuberkulosen som har gitt større gevinst for folkehelsa. Tusenvis av norske kvinner og menn får lagt år til sitt liv og betre helse til sine år. Dei unngår no å få hjarteinfarkt og lungekreft i sin beste alder, når dei trengst som mest både i familie og arbeidsliv.
Høybråten er ingen sur moralist, men ein klok og kunnskapsrik fagmann og politikar. Det var leitt at det ikkje vart han som fekk ansvaret for å setje NAV-reformen ut i livet. Då trur eg gjennomføringa ville gått langt greiare. Som tidlegare RTV-direktør kjende han kompetansen i trygdeetaten og ville difor unngått dei fleste organisatoriske feiltak og det kaoset som vart konsekvensen.
Og i dag er det folk som lagar politisk kaos innan KrF, og andre som fiskar i rørt vatn, både etter røyster, lesarar og sjåarar. Berre Dagfinn Høybråten viser til og held fast ved programmet, som jamvel 29-åringen Hansen gjekk til val på, men vil omkalfatre fem månader seinare. Det er ikkje slik åtferd som skaper tillit, men det Høybråten i si tid gjorde, ved først å seie kva han ville, og så gjennomføre det!
Derimot har noverande helsedirektør, Bjørn-Inge Larsen, nyleg gitt velfortent ros til Dagfinn Høybråten, som ofte har blitt utskjelt som både pietist, moralist og "mullah". Då A-magasinet på nyttårsaftan ba ulike personar nemne gledelege ting som hadde hendt siste tiåret, skreiv Larsen om prosenten daglegrøykjarar, som denne tida har gått ned frå 31 til 21, medan røyking mellom unge faktisk er halvert. Som følgje av dette har gjennomsnittleg levealder auka med to år dette decenniet. Slikt skjer ikkje av seg sjølv. Larsen fortel om den ferske helseminister Høybråten, som i 2002 stod på talarstolen og forkynte at dette var målet hans. Fagfolka i salen forstod at "her har vi en som virkelig vil gjøre noe" og bestemte seg for å støtte han så sterkt dei kunne. Ikkje minst viktig var det å skape røykfrie arenaer, fordi restaurantar og barar var ein rekrutteringsstad for røykjarar.
Dagfinn Høybråten viste her både god fagleg innsikt og større politisk mot enn det andre ministrar har demonstrert på år og dag. I ettertid har mange takka han, både for eit betre arbeidsmiljø og for hjelp til å slutte å røykje. Mest grunn til å takke har alle som no slepp å bli sjuke. Det er knapt noko tiltak sidan kampen mot tuberkulosen som har gitt større gevinst for folkehelsa. Tusenvis av norske kvinner og menn får lagt år til sitt liv og betre helse til sine år. Dei unngår no å få hjarteinfarkt og lungekreft i sin beste alder, når dei trengst som mest både i familie og arbeidsliv.
Høybråten er ingen sur moralist, men ein klok og kunnskapsrik fagmann og politikar. Det var leitt at det ikkje vart han som fekk ansvaret for å setje NAV-reformen ut i livet. Då trur eg gjennomføringa ville gått langt greiare. Som tidlegare RTV-direktør kjende han kompetansen i trygdeetaten og ville difor unngått dei fleste organisatoriske feiltak og det kaoset som vart konsekvensen.
Og i dag er det folk som lagar politisk kaos innan KrF, og andre som fiskar i rørt vatn, både etter røyster, lesarar og sjåarar. Berre Dagfinn Høybråten viser til og held fast ved programmet, som jamvel 29-åringen Hansen gjekk til val på, men vil omkalfatre fem månader seinare. Det er ikkje slik åtferd som skaper tillit, men det Høybråten i si tid gjorde, ved først å seie kva han ville, og så gjennomføre det!
fredag 8. januar 2010
Afrika - det fortapte kontinent?
Sist haust spurde Strømmestiftelsen 600 norske ungdomar om fattige land sjølv har ansvaret for sin fattigdom. Under 2% svara ja og heile 84% nei. Dei fleste meinte at vestlege land har skulda. Generalsekretær Aadland var nøgd: ”Det som kommer frem er lovende”.
Tanken bak er truleg å gjere ungdom bevisst på skilnaden i levekår mellom folk i rike og fattige land og mobilisere til innsats for utjamning, f.eks. ved å gje pengar til Strømmestiftelsen sine prosjekt. Eg er sjølv så positiv til Strømmestiftelsen sin arbeidsmåte at eg har vore fast gjevar i mange år, men stiller meg likevel litt undrande til at pengar skal gå til spørjeundersøkingar i Noreg i staden for hjelp for fattige.
Svara som er gitt synest eg heller ikkje er særleg ”lovande”. Rett nok speglar dei det som blir dosert i skulen og formidla av media, men det viktigaste må vere om svara er korrekte og gir eit sant grunnlag for analyse og tiltak. Berre då er det von om at tiltaka kan ha effekt.
Slavehandel, kolonitid og urettferdig verdshandel blir rekna som forklaring på det meste av Afrika si ulykke. Og er det ikkje dette, så er årsaka vilkårlege landegrenser, trekt av europearar, som såleis splitta heile 190 etnisk/kulturelle grupper mellom to eller fleire land med konflikt og krig som resultat.
Alt dette er rett og sant, sjølv om det treng å nyanserast. Av 25 millionar slavar frå det svarte Afrika var det arabiske land som røva dei fleste, faktisk 14 millionar. Muslimar frå Nord-Afrika, Midtausten og Det osmanske imperiet har også tatt meir enn 1 million europearar til slavar. Av dei 10 millionar slavane som vart frakta til Amerika, kom berre 4% til noverande USA og 40% til dei karibiske øyane, dvs til område styrt av vestlege land.
Kolonitida i Afrika førte ikkje berre til utbytting, men også til utbygging av infrastruktur som vegar og jernbane og bygging av moderne byar, som afrikanarane kunne overta då dei fekk eller kjempa seg til fridom. Dei kvite kolonistane flytta eller rømde då i stor grad frå kontinentet. Over ein million braut opp frå Algerie, 400 000 frå Marokko, 200 000 frå Tunis, 200 000 frå Mosambik og 300 000 frå Angola. Idi Amin vart populær både i Uganda og elles i Afrika då han jaga 50 000 asiatar frå landet, sjølv om dette vart ein katastrofe både for handel og økonomi. Og i nyare tid har Robert Mugabe gjort seg populær i mange krinsar ved å ta jorda frå tusenvis av kvite og fleire hundretusen svarte, som hadde kunnskap om landbruk, og gitt den til sine eigne støttespelarar, med økonomisk ruin for Zimbabwe som resultat.
Global handel har gjort det mogleg, først for Japan, seinare for ”tigrane” Sør-Korea, Hong Kong, Singapore og Taiwan, og no sist for fleire hundre millionar i India, Kina, Chile og Brasil, til å kome seg ut or fattigdomen. Afrika og deler av den muslimske verda har til no ikkje greidd å kome inn på marknaden, iallfall ikkje for industriprodukt. Årsaka til det må ein først og fremst søkje i desse landa og ikkje i Europa.
Dei som held fram det problemskapande ved det etniske lappeteppet som Afrika representerer, har eit viktig poeng. Etnisk baserte krigar har gjort det vanskeleg å etablere eit stabilt styresett i mange land og hindrar investeringar utanfrå. Det er likevel ikkje kolonimaktene, men geografien, storleiken og tidlegare historie som har skapt dette mangfaldet . Om afrikanarane sjølve skulle ha trekt grensene, ville det ha vore like umogleg å skape eit rimeleg stort tal av homogene statar (i dag 40) av dei 10 000 politiske einingar som var der før kolonitida. Det paradoksale er at dei såkalla progressive og liberale, som held fram multikultur i Europa som mål og ideal, ser på det multietniske og –kulturelle ved afrikanske statar som årsak til deira misere. Då kan dei leggje skulda på europeiske kolonimakter, medan realiteten er at det tek lang tid og gode kommunikasjonar før mindre, sjølvstyrte einingar kan smelte saman til eit heile. Dei ser heller ikkje at fleirkulturelle statar gjev risiko for interne konfliktar også her i Europa. Det fekk vi tydeleg demonstrert på Balkan.
Har ein lese bøkene til Tomm Kristiansen eller Martin Meredith si bok ”The State of Africa” eller snakka med misjonærar, afrikanarar eller andre som har budd på kontinentet, vil ein også sjå kva korrupsjonen kostar i form av ineffektivitet, byråkrati og pengar som går til spille.
Å einsidig sjå på det som har vore, kan verken forklare fattigdomen i dag eller mobilisere afrikanarane til innsats i sine eigne statar no og i framtida. For der som her er det organiseringa, skuleringa, helsetilstanden, moralen, kulturen og arbeidsinnsatsen til folket som bestemmer kva verdiar som blir skapt og kor rettferdig dei blir delte. Som statsminister Stoltenberg sa i nyttårstalen: Det er ikkje oljen, men arbeidet vi gjer for kvarandre som først og fremst gjer Noreg rikt, også i dag. Viss afrikanarar stadig får høyre, både av sine eigne leiarar og utanfrå, at dei sjølve ikkje har noko ansvar og dermed heller ikkje kan gjere noko med situasjonen, vil dette berre gje passivitet og resignasjon.
Sjølvsagt har ikkje den vanlege borgar i afrikanske land stort å seie eller særleg ansvar for utviklinga. Det er også grunn til å beundre den innsats dei aller fleste, spesielt kvinner, gjer for å livberge familien frå dag til dag med lite pengar og ressursar. Men den zambiske økonomen Dambisa Moyo, som vitja Noreg i fjor, hevdar i boka ”Dead Aid” at det er sjølvsagt er statsleiarane i Afrika som må stillast til ansvar, og at bistand ofte gjer at dei vrir seg unna dette ansvaret. Det er iallfall klart at europearane ikkje kan berge Afrika. Det må afrikanarane gjere sjølve. Og det trur eg dei vil greie. Vi europearar har hatt vårt å stri med opp gjennom historia, både av krigar, despotar og fåkunne. Slik sett bør vi vere audmjuke. Men feminisme, fråhaldsrørsle, fri presse og anstendig kapitalisme og kristendom kan vi godt eksportere. Fattigfolk er dei som lir aller mest når barna blir for mange, far drikk opp pengane, leiarane stel, gode tiltak manglar finansiering og promiskuiteten florerer.
Tanken bak er truleg å gjere ungdom bevisst på skilnaden i levekår mellom folk i rike og fattige land og mobilisere til innsats for utjamning, f.eks. ved å gje pengar til Strømmestiftelsen sine prosjekt. Eg er sjølv så positiv til Strømmestiftelsen sin arbeidsmåte at eg har vore fast gjevar i mange år, men stiller meg likevel litt undrande til at pengar skal gå til spørjeundersøkingar i Noreg i staden for hjelp for fattige.
Svara som er gitt synest eg heller ikkje er særleg ”lovande”. Rett nok speglar dei det som blir dosert i skulen og formidla av media, men det viktigaste må vere om svara er korrekte og gir eit sant grunnlag for analyse og tiltak. Berre då er det von om at tiltaka kan ha effekt.
Slavehandel, kolonitid og urettferdig verdshandel blir rekna som forklaring på det meste av Afrika si ulykke. Og er det ikkje dette, så er årsaka vilkårlege landegrenser, trekt av europearar, som såleis splitta heile 190 etnisk/kulturelle grupper mellom to eller fleire land med konflikt og krig som resultat.
Alt dette er rett og sant, sjølv om det treng å nyanserast. Av 25 millionar slavar frå det svarte Afrika var det arabiske land som røva dei fleste, faktisk 14 millionar. Muslimar frå Nord-Afrika, Midtausten og Det osmanske imperiet har også tatt meir enn 1 million europearar til slavar. Av dei 10 millionar slavane som vart frakta til Amerika, kom berre 4% til noverande USA og 40% til dei karibiske øyane, dvs til område styrt av vestlege land.
Kolonitida i Afrika førte ikkje berre til utbytting, men også til utbygging av infrastruktur som vegar og jernbane og bygging av moderne byar, som afrikanarane kunne overta då dei fekk eller kjempa seg til fridom. Dei kvite kolonistane flytta eller rømde då i stor grad frå kontinentet. Over ein million braut opp frå Algerie, 400 000 frå Marokko, 200 000 frå Tunis, 200 000 frå Mosambik og 300 000 frå Angola. Idi Amin vart populær både i Uganda og elles i Afrika då han jaga 50 000 asiatar frå landet, sjølv om dette vart ein katastrofe både for handel og økonomi. Og i nyare tid har Robert Mugabe gjort seg populær i mange krinsar ved å ta jorda frå tusenvis av kvite og fleire hundretusen svarte, som hadde kunnskap om landbruk, og gitt den til sine eigne støttespelarar, med økonomisk ruin for Zimbabwe som resultat.
Global handel har gjort det mogleg, først for Japan, seinare for ”tigrane” Sør-Korea, Hong Kong, Singapore og Taiwan, og no sist for fleire hundre millionar i India, Kina, Chile og Brasil, til å kome seg ut or fattigdomen. Afrika og deler av den muslimske verda har til no ikkje greidd å kome inn på marknaden, iallfall ikkje for industriprodukt. Årsaka til det må ein først og fremst søkje i desse landa og ikkje i Europa.
Dei som held fram det problemskapande ved det etniske lappeteppet som Afrika representerer, har eit viktig poeng. Etnisk baserte krigar har gjort det vanskeleg å etablere eit stabilt styresett i mange land og hindrar investeringar utanfrå. Det er likevel ikkje kolonimaktene, men geografien, storleiken og tidlegare historie som har skapt dette mangfaldet . Om afrikanarane sjølve skulle ha trekt grensene, ville det ha vore like umogleg å skape eit rimeleg stort tal av homogene statar (i dag 40) av dei 10 000 politiske einingar som var der før kolonitida. Det paradoksale er at dei såkalla progressive og liberale, som held fram multikultur i Europa som mål og ideal, ser på det multietniske og –kulturelle ved afrikanske statar som årsak til deira misere. Då kan dei leggje skulda på europeiske kolonimakter, medan realiteten er at det tek lang tid og gode kommunikasjonar før mindre, sjølvstyrte einingar kan smelte saman til eit heile. Dei ser heller ikkje at fleirkulturelle statar gjev risiko for interne konfliktar også her i Europa. Det fekk vi tydeleg demonstrert på Balkan.
Har ein lese bøkene til Tomm Kristiansen eller Martin Meredith si bok ”The State of Africa” eller snakka med misjonærar, afrikanarar eller andre som har budd på kontinentet, vil ein også sjå kva korrupsjonen kostar i form av ineffektivitet, byråkrati og pengar som går til spille.
Å einsidig sjå på det som har vore, kan verken forklare fattigdomen i dag eller mobilisere afrikanarane til innsats i sine eigne statar no og i framtida. For der som her er det organiseringa, skuleringa, helsetilstanden, moralen, kulturen og arbeidsinnsatsen til folket som bestemmer kva verdiar som blir skapt og kor rettferdig dei blir delte. Som statsminister Stoltenberg sa i nyttårstalen: Det er ikkje oljen, men arbeidet vi gjer for kvarandre som først og fremst gjer Noreg rikt, også i dag. Viss afrikanarar stadig får høyre, både av sine eigne leiarar og utanfrå, at dei sjølve ikkje har noko ansvar og dermed heller ikkje kan gjere noko med situasjonen, vil dette berre gje passivitet og resignasjon.
Sjølvsagt har ikkje den vanlege borgar i afrikanske land stort å seie eller særleg ansvar for utviklinga. Det er også grunn til å beundre den innsats dei aller fleste, spesielt kvinner, gjer for å livberge familien frå dag til dag med lite pengar og ressursar. Men den zambiske økonomen Dambisa Moyo, som vitja Noreg i fjor, hevdar i boka ”Dead Aid” at det er sjølvsagt er statsleiarane i Afrika som må stillast til ansvar, og at bistand ofte gjer at dei vrir seg unna dette ansvaret. Det er iallfall klart at europearane ikkje kan berge Afrika. Det må afrikanarane gjere sjølve. Og det trur eg dei vil greie. Vi europearar har hatt vårt å stri med opp gjennom historia, både av krigar, despotar og fåkunne. Slik sett bør vi vere audmjuke. Men feminisme, fråhaldsrørsle, fri presse og anstendig kapitalisme og kristendom kan vi godt eksportere. Fattigfolk er dei som lir aller mest når barna blir for mange, far drikk opp pengane, leiarane stel, gode tiltak manglar finansiering og promiskuiteten florerer.
Abonner på:
Innlegg (Atom)
